Terapia dziecka z autyzmem opiera się na trzech podstawowych zasadach:
- Przygotowanie rodziców do pracy z dzieckiem poprzez wyjaśnienie im zachowań dziecka.
- Rozszerzeniu form kontaktu z dzieckiem, przede wszystkim kontaktu fizycznego.
- Stymulacji dziecka do kontaktów społecznych.
Metody terapii
W terapii dzieci autystycznych wykorzystywane są różnego rodzaju metody.
1. Metoda Behawioralna, wsparta teorią poznania społecznego i terapią rodzin. Główną podstawą terapii behawioralnej stanowią ogólne prawa uczenia się.
Dzieci autystyczne mają zdolności uczenia się – tak jak inni ludzie – o ile znajdują się w specjalnie przystosowanym dla siebie środowisku. Środowisko to składa się z miejsc, w których dzieci przebywają, na co dzień, a różni się od normalnego tylko na tyle, aby stało się dla niego bardziej funkcjonalne.
W terapii behawioralnej można wyróżnić trzy podstawowe cele:
rozwijanie zachowań deficytowych,
redukowanie zachowań niepożądanych
generalizowanie i utrzymywanie efektów terapii.
2. Metoda Aktywności Knillów .
Metoda ta opiera się na założeniu, że najważniejszym kanałem sensorycznym jest skóra. Dotyk jest bowiem pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy. Od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem. Ten jest z kolei podstawą kształtowania się kolejnych umiejętności w tym komunikacji. Wczesna komunikacja między niemowlęciem a dorosłym wyraża się właśnie poprzez dotyk. W Programach Aktywności autorzy skojarzyli ruch i dotyk ze specjalnie skomponowaną muzyką. Wykonując przy muzyce określone ćwiczenia, dziecko uczy się odczuwania własnego ciała i otwiera się na doznania dotykowe z otoczenia.
Program Aktywności składa się z sześciu części:
Programu Wprowadzającego
Programu Specjalnego dla dzieci ze znaczną niepełnosprawnością ruchową
Programu Pierwszego, koncentrującego się na ćwiczeniach górnej partii ciała
Programu Drugiego, koncentrującego się na ćwiczeniach dolnej partii ciała
Programu Trzeciego wymagającego od uczestnika większej sprawności i koordynacji ruchowej, a także uwagi
Programu Czwartego – najtrudniejszego – gdzie dużą rolę odgrywa już własna inicjatywa dziecka (np. taniec)
Podczas realizacji wszystkich programów każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny, będący sygnałem konkretnej aktywności. Zadaniem muzyki jest stymulacja uwagi, a także stwarzanie korzystnych podstaw do uczenia się. Dziecko zapamiętuje kolejne sekwencje sygnałów muzycznych, co sprawia, że dotyk terapeuty jest dla niego przewidywalny. Taka rytualizacja aktywności jest dla dziecka źródłem poczucia bezpieczeństwa, co w przypadku dzieci z autyzmem jest bardzo istotne.
3. Metoda Dobrego Startu – składają się na nią 3 elementy: element słuchowy (piosenka lub wiersz), element wzrokowy (wzory graficzne) i element motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych, połączonych z rytmem piosenki lub wiersza). Celem metody jest jednoczesne rozwijanie funkcji wzrokowych, słuchowych, językowych, motorycznych, a także kształtowanie lateralizacji (ustalenie ręki dominującej) oraz orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. Funkcje te leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Metoda Dobrego Startu kształci także zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, mających trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzonych emocjonalnie.
4. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – wykorzystuje dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne we wspomaganiu rozwoju dziecka i terapii zaburzeń. Ćwiczenia wywodzą się z naturalnych potrzeb dziecka, które zaspokajane są w kontakcie z osobą dorosłą. Stosowane jest kołysanie, przytulanie, turlanie, przeciąganie. Podstawą metody jest rozwijanie poprzez ruch:
świadomości własnego ciała,
świadomości przestrzeni i działania w niej,
dzielenie przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywanie z nimi bliskich kontaktów,
ruch kreatywny.
5. Metoda A. Tomatisa – w literaturze metoda ta znana jest również jako „trening uwagi słuchowej", „stymulacja słuchowa" ,a podstawowym jej celem jest wspomaganie funkcji słuchowej przez co następuje poprawa koncentracji, jakości uczenia się, wspomaganie zdolności językowych, komunikacyjnych, zwiększenie kreatywności oraz poprawa jakości zachowań społecznych.
6. Metoda Opcji (THE SON-RISE) – uczy jak opracować i wdrożyć domowy program terapeutyczny dziecka z autyzmem. Rodzice uczeni są konkretnych technik i narzędzi dotyczących edukacji i postaw wobec swego dziecka. Program Son-Rise zakłada, że to rodzice są dla dziecka najlepszym źródłem informacji, dlatego ukierunkowany jest nie tylko na dzieci, ale również na rodziców.
7. Biofeedback – jest metodą zwiększania możliwości naszego umysłu. Oparta jest na wyspecjalizowanej technice komputerowej, która umożliwia osobie uczenie się zmieniania charakterystyki swych fal mózgowych . Pojawiające się na ekranie komputera obrazy i dźwięki stymulują w odpowiedni sposób pracę mózgu, a dziecko za pomocą tylko własnych myśli (bez użycia klawiatury) uczy się koncentrować na wykonywanym zadaniu. Biofeedback poprawia szybkość myślenia, pamięć, rozwija prawidłowe relacje z innymi ludźmi.
8. Kinezyterapia – czyli terapia ruchem osób z obniżoną sprawnością motoryczną. Ma na celu lepsze dotlenienie komórek mózgowych, usprawnienie motoryki ciała, zrozumienie celowości ruchów poprzez ćwiczenie ogólnorozwojowe, oddechowe, relaksacyjne.
9. Dogoterapia – to system ćwiczeń i zabaw z psami wspomagający rehabilitację ruchową oraz umysłową osób niepełnosprawnych, w tym także dzieci autystycznych. Poprzez zabawy, przytulanie i głaskanie psa dzieci rozluźniają się, dużo szybciej i dokładniej próbują wykonać ćwiczenia, są radosne i uśmiechnięte. Udział psa służy wzmocnieniu rehabilitacji, wszechstronnie oddziałując na psychikę, pobudzeniu zmysłów i pozytywnych emocji.
10. Arteterapia – jest terapią poprzez sztukę. Dziecko za pomocą różnych technik plastycznych ma możliwość symbolicznie wyrazić trudne przeżycia, doświadczenie, emocje. Arteterapia wyzwala aktywność twórczą, wyrównuje braki i ograniczenia psychofizyczne a jednocześnie obniża napięcie i pomaga nazwać problem. Pozwala na akceptację siebie i innych. Nadaje sens i wzbogaca życie ludzi niepełnosprawnych. Ważny jest sam akt twórczy a nie efekt końcowy wykonanej pracy.
11. Muzykoterapia – wykorzystuje terapeutyczny wpływ muzyki na rozwój dziecka autystycznego. Muzyka daje możliwość odbioru miłych i przyjemnych doznań, pobudza do działania lub skłania do skupienia, pomaga w nawiązaniu kontaktu z innymi ludźmi.
12. Logorytmika – jest metodą łączącą rytm muzyczny z ruchami całego ciała. Głównym celem ćwiczeń muzyczno-ruchowych jest rozwijanie umiejętności sprawnego wykonywania ruchu, a co za tym idzie, wyrabianie szybkiej orientacji w czasie i przestrzeni, koncentracji uwagi, stymulowanie do sprawniejszego myślenia, a także kształcenie takich cech charakteru, jak zdyscyplinowanie, porządek, aktywność poczucie odpowiedzialności, umiejętność współdziałania w grupie. Przede wszystkim jednak zabawy muzyczno-ruchowe kształcąc ruchy całego ciała, wpływają pośrednio na usprawnianie narządów mownych.
13. Gimnastyka Mózgu P. Dennisona – jest to zestaw prostych ćwiczeń ruchowych, prowadzonych z dziećmi w formie zabawy, które mają na celu zintegrowanie pracy mózgu. A mózg nasz nie jest narządem symetrycznym – każda z półkul ma nieco inne zadanie, np. lewa jest półkulą logiczną, to tu odbywa się rozwiązywanie zadań matematycznych, nauka piosenek, liczenie, pamięć krótkotrwała. Prawa natomiast jest półkulą twórczą, odruchową, intuicyjną, pamięć długotrwała. Aby w pełni wykorzystać możliwości mózgu, aby w całości go uruchomić, Dennison proponuje masowanie określonych punktów na ciele oraz wykonywanie różnych ruchów – zawsze naprzemiennych, np. dotykanie prawą ręką lewego ramienia czy kolana i odwrotnie, kreślenie tzw. „leniwych" ósemek całym ciałem lub kredką na papierze. Gimnastyka mózgu pozwala zaktywizować dotychczas nieznane i pomijane sfery intelektu, dzięki czemu w procesie uczenia się włączony jest cały mózg.
Aleksandra Opalanko